Choroby drobiu

Od pierwszego wydania podręcznika „Choroby drobiu" minęło już 14 lat. Również wydanie drugie (2011 r.) spotkało się z dużym zainteresowaniem czytelników, a co za tym idzie - szybkim wyczerpaniem całego nakładu i jego kolejnych dodruków. W międzyczasie nastąpił dalszy rozwój krajowej produkcji drobiarskiej, również bardzo dynamiczna jest sytuacja epizootyczna w zakresie występowania wielu chorób w stadach drobiu. Na przełomie 2016 i 2017 roku, w trakcie trwania największej w historii Europy epidemii, stwierdzono w Polsce kolejne ogniska grypy ptaków w stadach drobiu wywołane przez wirus HPAI podtypu H5N8, w mniejszym stopniu H5N5. Pojawiły się również nowe jednostki chorobowe, jak TVP, BLS czy zakażenia enterokokowe u drobiu. W wielu innych przypadkach obserwujemy, że zakażenia znane manifestują się nienotowanym dotąd przebiegiem, np. zakażenia M. synoviae z obrazem EAA czy GEU w zakażeniach aviadenovirusami. Dbając o to, aby III wydanie podręcznika było na wskroś współczesne, poszerzony został zespół autorów, znowelizowano rozdziały oraz rozszerzono go o nowe podrozdziały, jak np.: zakażenia enterokokowe, choroba dużej wątroby i śledziony, zakaźne, wirusowe zapalenie żołądka gruczołowego kurcząt. Wprowadzono również nowy, bardzo istotny rozdział: Leki przeciwbakteryjne stosowane u drobiu. Ponadto, ze względu na ważność zagadnień w oddzielnych rozdziałach przedstawiono bioasekurację ferm oraz wymogi w zakresie dobrostanu w chowie drobiu. Podręcznik dedykujemy studentom wydziałów medycyny weterynaryjnej, lekarzom weterynarii pracującym w różnych obszarach produkcji drobiarskiej, w inspekcji weterynaryjnej czy laboratoriach diagnostycznych. Autorzy pragną wyrazić serdeczne podziękowanie Partnerom Wydawniczym za udzielone wsparcie finasowe, Wydawnictwu Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, a szczególnie Redaktorowi Naczelnemu prof. Andrzejowi Koteckiemu, Pani dr Ewie Chwałko - Dyrektorowi Wydawnictwa oraz całemu Zespołowi Redakcyjnemu za pracę włożoną w przygotowanie podręcznika. Słowa podziękowania kierujemy również do wydawnictw zagranicznych za udostępnione nam do tej książki ilustracje.

Ze wstępu, Alina Wieliczko

Spis treści:

Przedmowa do wydania III 19
Przedmowa do wydania II 21
Przedmowa do wydania I 23
Rozdział 1. Zarys anatomii ptaków (Norbert Pospieszny, Joanna Klećkowska-Nawrot, Karolina Goździewska-Harłajczuk) 25
1.1. Osteologia 25
1.1.1. Kościec głowy (Ossa capitis) 25
1.1.2. Kręgosłup (Columna vertebralis) 26
1.1.3. Kości kończyn (Ossa membrorum) 27
1.2. Układ mięśniowy (Systema musculorum) 29
1.3. Aparat trawienny (Apparatus digestorius) 29
1.4. Aparat oddechowy (Apparatus respiratorius s. Systema respiratorium) . . . 32
1.5. Aparat moczowo-płciowy (Apparatus urogenitalis s. Systema urogenitale). . 34
1.5.1. Narządy moczowe (Organa urinaria) 34
1.5.2. Narządy płciowe męskie (Organa genitalia masculina) 34
1.5.3. Narządy płciowe żeńskie (Organa genitalia feminina) 35
1.6. Układ naczyniowy (Systema vasorum) 35
1.7. Gruczoły dokrewne (Glandulae endocrinae) 36
1.8. Układ chłonny (Systema lymphaticum) (Piotr Szeleszczuk) 36
1.8.1. Naczynia chłonne (Vasa lymphatica colligentia s. collectoria) 36
1.8.2. Narządy limfatyczne (Organa lymphatica) 37
1.8.3. Grasica (Thymus) 38
1.8.4. Torba stekowa (Bursa cloacalis s. Bursa Fabricii) 39
1.8.5. Śledziona (Spleen) 39
1.8.6. Migdałki przełykowe (Lymphonoduli esopahgeales) 40
1.8.7. Migdałek odźwiernikowy (Lymphonoduli pylorici) 40
1.8.8. Migdałki jelit ślepych (Lymphonoduli cecales) 40
1.8.9. Kępki Peyera (Folliculi lymphatici aggregati) 41
1.8.10. Zachyłek żółtkowy (Zachyłek Meckela) (Diverticulum vitellinum s. diverticulum Meckeli) 41
1.8.11. Gruczoł powieki trzeciej (Glandula membranae nictitantis) 41
1.8.12. „Ciało limfopinealne" (Lymphopineal body) 41
1.8.13. Węzły chłonne (Lymphonodi) 42
1.8.14. Grudki chłonne nieotorbione - „Mural lymphoreticular formations" (Lymphonoduli solitarii) 42
1.9. Układ nerwowy (Systema nervosum) 42 1.10. Narządy zmysłów (Organa sensuum) 46
1.11. Powłoka wspólna (Integumnetum commune) 47
Piśmiennictwo 48

Rozdział 2. Wybrane zagadnienia z fizjologii ptaków (Wojciech Zawadzki, Bożena Króliczewska) 49
2.1. Układ nerwowy (Systema nervosum) 49
2.1.1. Rdzeń kręgowy (Medulla spinalis) 53
2.1.2. Rdzeń przedłużony (Medulla oblongata) 53
2.1.3. Móżdżek (Cerebellum) 54
2.2. Narządy zmysłów (Organa sensuum) 54
2.2.1. Zmysł węchu (Organon olfactus) 54
2.2.2. Zmysł smaku (Organon gustus) 55
2.2.3. Zmysł słuchu (Organon acustus) 57
2.2.4. Zmysł równowagi (Organon vestibulare) 59
2.2.5. Zmysł wzroku (Organon visus) 59
2.3. Neurofizjologiczne podstawy zachowania się ptaków 62
2.3.1. Socjalne (społeczne) zachowanie się drobiu 63
2.4. Krew (Sangvist) i układ krążenia (Systema vasorum) 65
2.5. Aparat oddechowy (Apparatus respiratorius) 67
2.6. Regulacja temperatury ciała 69
2.7. Układ pokarmowy (Systema digestorium) 71
2.7.1. Specyfika pobierania, trawienia i metabolizmu składników pokarmowych u ptaków 71
2.7.2. Hormony przewodu pokarmowego 78
2.8. Kwoczenie 80
2.9. Układ odpornościowy (Piotr Szeleszczuk) 80
Piśmiennictwo 94

Rozdział 3. Patologia lęgów i okresu okołolęgowego (Wanda B. Borzemska, Anna Woźniak-Biel) 101
3.1. Pozyskiwanie i postępowanie z jajami wylęgowymi 103
3.2. Budowa i uszkodzenia jaj wylęgowych 104
3.3. Ocena zapłodnienia jaj 112
3.4. Biologiczna i patologiczna analiza lęgu 113
3.4.1. Wylęg i zamieranie zarodków w trakcie inkubacji 113
3.4.2. Badanie zarodków zamarłych 116
3.4.3. Badania doświadczalne na zarodkach żywych 119
3.4.4. Kontrola procesu lęgu 121
3.4.5. Ocena skorup powylęgowych 122
3.4.6. Brakowanie piskląt 124
3.4.7. Kliniczna ocena piskląt zdrowych 125
3.5. Awarie technologiczne i choroby okresu okołolęgowego 127
3.5.1. Przegrzanie (Hyperthermia) 128
3.5.2. Niedogrzanie i przewodnienie (Hypothermia and overhydration) . 131
3.5.3. Niedotlenienie (Hypoxia) 134
3.5.4. Zapalenie pępka i woreczka żółtkowego (Omphalitis and yolk sac inflammation) 136
3.5.5. Opóźnienie resorpcji woreczka żółtkowego (Delayed yolk sac resorption) 139
3.5.6. Okres krytyczny i śmierć głodowa (Critical period and death of starving) 144
3.5.7. Choroba białych piskląt (White chicks disease) 148
Piśmiennictwo 149

Rozdział 4. Choroby z niedoboru składników pokarmowych (Jerzy Rzedzicki, Agnieszka Marek) 157
4.1. Niedobory witamin - hipowitaminozy (Vitamins deficiency) 157
4.1.1. Niedobór witaminy A (Vitamin A deficiency) 159
4.1.2. Niedobór witaminy E (Vitamin E deficiency) 161
4.1.2.1. Zwyrodnienie móżdżku - encefalomalacja (Encephalomalatio). 163
4.1.2.2. Pokarmowe zwyrodnienie mięśni u kacząt (Nutritional myopathy, Muscular dystrophy) 164
4.1.2.3. Skaza wysiękowa (Exudative diathesis) 164
4.1.2.4. Obrzęk stawów skokowych u indyków (Enlarged hock disorder) 165
4.1.2.5. Niedobór witaminy E u drobiu dorosłego (Vitamin E deficiency in adulł poultry) 165
4.1.3. Niedobór witaminy D (Vitamin D deficiency) 166
4.1.4. Niedobór witaminy K (Vitamin K deficiency) 168
4.1.5. Niedobór witamin z grupy B (Vitamins B complex deficiency) 169
4.1.5.1. Niedobór witaminy B1 - tiaminy, aneuryny (Thiamin, Vitamin B1 deficiency) 171
4.1.5.2. Niedobór witaminy B2 - ryboflawiny (Vitamin B2 - riboflavin deficiency) 172
4.1.5.3. Niedobór kwasu pantotenowego (Pantothenic acid deficiency) 173
4.1.5.4. Niedobór witaminy 1312 - cyjanokobalaminy (vitamin B12 deficiency) 174
4.1.5.5. Niedobór witaminy PP - niacyny, kwasu nikotynowego (Nicotinic acid, niacin deficiency) 175
4.1.5.6. Niedobór witaminy B6 - pirydoksyny (Pyridoxine, vitamin B6 deficiency) 176
4.1.5.7. Niedobór biotyny - witaminy H (Biotin deficiency) 176
4.1.5.8. Niedobór kwasu foliowego (Folic acid, folacin deficiency) . 177
4.1.5.9. Niedobór choliny (Choline deficiency) 177
4.1.6. Witamina C (Ascorbic acid, vitamin C) 178
4.2. Funkcje biologiczne niezbędnych składników mineralnych oraz skutki ich niedoboru 179
4.2.1. Wapń i fosfor - Ca i P (Calcium and phosphorus) 180
4.2.2. Magnez - Mg (Magnesium) 182
4.2.3. Sód i chlor - sól kuchenna (Sodium and chlorine - salt) 183
4.2.4. Potas - K (Potassium) 184
4.2.5. Mangan - Mn (Manganese) 184
4.2.6. Jod - I (Iodine) 185
4.2.7. Miedź - Cu (Copper) 186
4.2.8. Żelazo - Fe (Iron) 187
4.2.9. Cynk - Zn (Zinc) 188
4.2.10. Selen - Se (Selenium) 190
Piśmiennictwo 191

Rozdział 5. Choroby bakteryjne (Alina Wieliczko) 195
5.1. Zakażenia drobiu wywołane pałeczkami Salmonella 195
5.1.1. Salmonelloza, paratyfus (Salmonellosis, paratyphoid infections) . • 197
5.1.2. Puloroza, biała biegunka piskląt (Pullorosis, pullorum disease) . • 211
5.1.3. Tyfus kur (Tyfus gallinarum, fowl typhoid) 215
5.1.4. Arizonoza indyków (Arizonosis, arizonosis of turkeys) 220
5.2. Kolibakterioza (Colibacteriosis gallinarum, colibacillosis) 223
5.2.1. Zapalenie pępka i woreczka żółtkowego u piskląt (Omphalitis and yolk sac inflammation) 226
5.2.2. Kolibakterioza układu oddechowego (Respiratory colibacillosis, respiratory - Origin Colisepticemia) 227
5.2.3. Kolibakterioza narządu rozrodczego (Coliform Salpingitis/ Peritomotis/ Salpingoperitonitis) 228
5.2.4. Ostra, posocznicowa postać kolibakteriozy (Colisepticemia) . . . . 229
5.2.5. Enteropatie powodowane przez E. coli 230
5.2.6. Zespół zapalenia stawów i kości (Turkey Osteomyelitis Complex - TOC, zwany wcześniej syndromem zapalenia stawów, kości i zieleniejącej wątroby - Synovitis, osteomyelitis and green liver syndrom - SOG) 230
5.2.7. Cellulitis (Coliform Cellulitis, Avian Cellulitis) 231
5.3. Koligranulomatoza (Coligranulomatosis gallinarum, Hjarre's disease) 235
5.4. Pastereloza, cholera drobiu (Avian pasteurellosis, fowl cholera - FC, avian hemorrhagic septicemia) 236
5.5. Zakaźny katar nosa (Coryza contagiosa gallinarum, infectious coryza) . 242
5.6. Zakażenia Gallibacterium 246
5.7. Ornitobakterioza (Ornithobacteriosis, Ornithobacterium rhinotracheale infection) 247
5.8. Rimereloza ptaków (Riemerellosis, Riemerella anatipestifer infection, duck septicemia) 253 5.9. Bordeteloza - koryza indyków, katar indyków (Bordetellosis, Turkey coryza) 256
5.10. Mykoplazmoza drobiu (Mycoplasmosis avium) (Grzegorz Tomczyk) 259
5.10.1. Zakażenia wywoływane przez Mycoplasma gallisepticum 262
5.10.2. Zakażenia wywoływane przez Mycoplasma synoviae 269
5.10.3. Zakażenia wywoływane przez Mycoplasma meleagridis 275
5.10.4. Zakażenia wywołane przez Mycoplasma iowae 278
5.10.5. Mykoplazmozy drobiu wodnego 280
5.10.6. Zapalenie worków powietrznych i otrzewnej u gąsiąt 282
5.10.7. Mykoplazmoza kaczek - chroniczne surowiczo-włóknikowe zapalenie zatok, worków powietrznych i otrzewnej 282
5.10.8. Zakaźne zapalenie prącia i steku u gęsi - ZZPST 283
5.10.9. Zakażenia mykoplazmami u gołębi 283
5.11. Kampylobakterioza (Campylobacteriosis, Campylobacter infection) 298
5.11.1. Wibrioza kur - syndrom degeneracji wątroby u kur niosek (Vibriosis, Avian vibrionic hepatitis) 303
5.12. Gruźlica (Tuberculosis avium, avian tuberculosis, TB) 309
5.13. Gruźlica rzekoma, pseudotuberkuloza, jersinioza ptaków (Pseudotuberculosis avium, yersiniosis avium, avian pseudotuberculosis) . 313
5.14. Różyca (Erysipelas) 314
5.15. Zakażenia laseczkami beztlenowcowymi (Clostridium infections) . 317
5.15.1. Nekrotyczne zapalenie jelit (Enteritis necroticans gallinarum, Necrotic Enteritis, NE) 319
5.15.2. Wrzodziejące zapalenie jelit (Enteritis ulcerosa avium, Ulcerative Enteritis, UE) 322
5.15.3. Zatrucie jadem kiełbasianym, botulizm ptaków (Botulismus avium, botulism) 324
5.15.4. Zgorzelinowe zapalenie skóry, martwicowe zapalenie skóry (Gangrenous dermatitis), zwane też u indyków klostridiowym zapaleniem skóry - cellulitis (Turkey Clostridial Dermatitis - TCD) . 327
5.16. Stafylokokoza (Staphylococcosis, Staphylococcus infections) 327
5.17. Streptokokoza (Streptococcosis) 332
5.18. Zakażenia enterokokowe (Enterococcus infections) 334
5.19. Chlamydioza (Chlamydiosis avium, avian chlamydiosis) 337
5.20. Inne zakażenia bakteryjne 342
5.20.1. Listerioza (Listeriosis) 342
5.20.2. Zakażenia krętkami z rodzaju Brachyspira (Avian Intestinal Spirochetosis - AIS) 344
Piśmiennictwo 346

Rozdział 6. Choroby grzybicze i mikotoksykozy (Michał Mazurkiewicz, Maciej Kuczkowski) 393
6.1. Choroby grzybicze (Fungal diseases) 393
6.1.1. Aspergiloza (Aspergillosis) 393
6.1.2. Kandydiaza (Candidiasis) 396
6.1.3. Strupień woszczynowy (Dermatophytosis, favus) 397
6.1.4. Daktylarioza (Dactylariosis) 398
6.1.5. Kryptokokoza (Cryptococcosis) 399
6.2. Mikotoksykozy (Mycotoxicoses) 400
6.2.1. Aflatoksykozy 400
6.2.2. Ochratoksykozy 402
6.2.3. Fuzariotoksykozy 406
6.2.4. Inne mikotoksyny 409
Piśmiennictwo 412

Rozdział 7. Choroby wirusowe 415
7.1. Rzekomy pomór drobiu (Pseudopestis avium, Newcastle Disease, ND) i zakażenia awulawirusami typu 1 (Krzysztof Śmietanka, Zenon Minta) . 415
7.2. Zakażenia metapneumowirusowe (Metapneumovirus infections) (Andrzej Koncicki, Marcin Śmiałek) 426
7.2.1. Zakaźne zapalenie nosa i tchawicy indyków (Turkey rhinotracheitis - TRI) 427
7.2.2. Syndrom obrzęku głowy kur (Swollen Head Syndrome - SHS) . 432
7.3. Grypa ptaków - influenza ptaków (Avian Influenza - AI) (Krzysztof Śmietanka, Zenon Minta) 435
7.4. Zakaźne zapalenie oskrzeli kur (Bronchitis infectiosa gallinarum, Infectious Bronchitis - IB) (Katarzyna Domańska-Blicharz, Ewa Karpińska, Beata Dolka) 447
7.5. Zakaźne zapalenie krtani i tchawicy (Infectious laryngotracheitis - ILT) (Andrzej Koncicki, Zenon Minta, Bartłomiej Tykałowski) 455
7.6. Wirusowe zakażenia jelit (Viral enteric infections) (Katarzyna Domańska--Blicharz, Andrzej Koncicki, Zenon Minta) 461
7.7. Zakaźne zapalenie bursy Fabrycjusza - choroba Gumboro (Infectious Bursal Disease - IBD) (Andrzej Koncicki, Zenon Minta, Anna Pikuła) . 477
7.8. Zakaźne, wirusowe zapalenie żołądka gruczołowego kurcząt (Transmissible Viral Proventriculitis - TVP) (Marcin Śmiałek, Marcin Gesek, Andrzej Koncicki) 487
7.9. Zakaźna anemia kurcząt (Chicken Infectious Anemia - CIA) (Zenon Minta, Tomasz Stenzel) 491
7.10. Zakażenia adenowirusami (Adenovirus infections) (Andrzej Koncicki, Anna K. Matczuk, Bartłomiej Tykałowski) 499
7.10.1. Krwotoczne zapalenie jelit indyków (Hemorrhagic Enteritis - HE) (Andrzej Koncicki, Bartłomiej Tykałowski) 501
7.10.2. Syndrom spadku nieśności (Egg Drop Syndrome - EDS'76) (Andrzej Koncicki, Bartłomiej Tykałowski) 506
7.10.3. Choroba marmurkowatej śledziony bażantów (Marble Spleen Disease - MSD) (Andrzej Koncicki, Bartłomiej Tykałowski) . 510
7.10.4. Zespół puchliny osierdzia (Hydropericardium Syndrome - HPS) (Andrzej Koncicki, Bartłomiej Tykałowski) 512
7.10.5. Wtrętowe zapalenie wątroby (Inclusion Body Hepatitis - IBH) (Andrzej Koncicki, Anna K. Matczuk) 514
7.10.6. Nadżerki błony śluzowej żołądka mięśniowego (Gizzard erosions - GE) (Andrzej Koncicki, Anna K. Matczuk) 516
7.11. Ospa ptaków (Fowl Pox - FP) (Andrzej Koncicki, Tomasz Stenzel) 519
7.12. Zakaźne zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego kurcząt (Avian Encephalomyelitis - AE) (Andrzej Koncicki, Zenon Minta, Tomasz Stenzel) 524
7.13. Zakażenia reowirusami (Reovirus infections) (Elżbieta Samorek--Salamonowicz, Wojciech Kozdruń, Hanna Czekaj) 528
7.13.1. Wirusowe zapalenie stawów i pochewek ścięgnowych (Viral arthritis tenosynovitis) 530
7.13.2. Syndrom złego wchłaniania (Malabsorption syndrom) 531
7.13.3. Reowiroza kurcząt (Chicken reovirosis) 531
7.13.4. Zakażenia reowirusami u kaczek i gęsi (Duck and geese reowirus infections) 533
7.14. Choroby wirusowe drobiu wodnego 535
7.14.1. Wirusowe zapalenie wątroby kacząt (Hepatitis infectiosa anatum, Duck Virus Hepatitis - DHV) 535
7.14.1.1. Wirusowe zapalenie wątroby kacząt typu 1 535
7.14.1.2. Wirusowe zapalenie wątroby kacząt typu 2 537
7.14.1.3. Wirusowe zapalenie wątroby kacząt typu 3 538
7.14.2. Choroba Derzsy'ego (Derzsy's disease, Goose parvovirus infection). . 538
7.14.3. Parwowiroza kaczek piżmowych (SMMDR) 542
7.14.4. Syndrom „karłowatości i skróconego dzioba" 543
7.14.5. Pomór kaczek - wirusowe zapalenie jelit kaczek (Duck plague, Duck Virus Enteritis DVE) 545
7.14.6. Syndrom krwotocznego zapalenia nerek i jelit (Hemorrhagic Nephritis Enteritis of Geese - HNEG) (Wojciech Kozdruń, Hanna Czekaj) 547
7.14.7. Zakażenia circowirusami gąsiąt i kacząt (Wojciech Kozdruń, Hanna Czekaj) 548
7.15. Wirusowe zapalenie nerek (Avian Nephritis - AN) (Zenon Minta). . . 550
7.16. Choroba Mareka (Marek's disease - MD) (Elżbieta Samorek--Salamonowicz, Wojciech Kozdruń, Hanna Czekaj) 553
7.17. Białaczki ptaków (Avian leukosis - AL) (Zenon Minta) 568
7.18. Choroba dużej wątroby i śledziony (Big liver and spleen disease - BLS, Avian Hepatitis E Virus Infections - aHEV) (Anna K. Matczuk, Alina Wieliczko) 577
7.19. Wirus Zachodniego Nilu (Jowita S. Niczyporuk, Elżbieta Samorek--Salamonowicz) 579
Piśmiennictwo 585

Rozdział 8. Choroby pasożytnicze - parazytozy 619
8.1. Choroby wywoływane przez pasożytnicze stawonogi (Arthropoda) (Elżbieta Lonc, Anna Okulewicz, Andrzej Gaweł) 620
8.1.1. Choroby wywoływane przez roztocze (Acani) 625
8.1.1.1. Dermanysoza (Dermanyssosis) 625
8.1.1.2. Argazidoza (Argasidosis) 629
8.1.1.3. Ixodidoza (Ixodidosis) 631
8.1.1.4. Knemidokoptoza (Cnemidocoptosis) 632
8.1.1.5. Laminosioptoza (Laminosioptosis) 634
8.1.2. Choroby wywoływane przez owady (Insecta) 635
8.1.2.1. Mallofagoza (Mallophagosis) 635
8.1.2.2. Ceratofylloza (Ceratophyllosis) 638
8.1.2.3. Pluskwy 639
8.1.2.4. Komary 640
8.1.2.5. Meszki 642
8.1.2.6. Kuczmany 643
8.1.2.7. Muchy 644
8.1.2.8. Chrząszcze 645
8.2. Helmintozy (robaczyce drobiu) (Elżbieta Lonc, Anna Okulewicz, Andrzej Gaweł, Kamila Bobrek) 646
8.2.1. Parazytozy wywołane przez nicienie (nematodozy) 650
8.2.1.1. Askaridioza (Ascaridiosis) 650
8.2.1.2. Heterakidoza (Heterakidosis) 653
8.2.1.3. Syngamoza (Syngamosis) 654
8.2.1.4. Cjatostomatoza (Cyathostomatosis) 656
8.2.1.5. Kapillariozy (Capillariosis) 657
8.2.1.6. Echinurioza (Echinuriosis) 658
8.2.1.7. Amidostomoza (Amidostomosis) 659
8.2.1.8. Streptokaroza (Streptocarosis) 660
8.2.1.9. Trichostrongyloza (Trichostrongylosis) 662
8.2.2. Parazytozy wywołane przez przywry (Trematoda) 662
8.2.2.1. Prostogonimoza (Prosthogonimosis) 662
8.2.3. Parazytozy wywoływane przez tasiemce (Cestoda) 663
8.2.3.1. Tasiemczyce, cestodozy (Cestodosis) drobiu grzebiącego. 663
8.2.3.2. Tasiemczyce drobiu wodnego 664
8.2.4. Parazytozy wywoływane przez kolcogłowy (Acanthocephala). . 665
8.2.4.1. Polimorfoza (Polymorphosis) 665
8.2.4.2. Filikoloza (Filicollosis) 666
8.3. Pasożyty występujące u strusi (Elżbieta Lonc, Anna Okulewicz) 667
8.4. Choroby pasożytnicze wywoływane przez pierwotniaki (Michał Mazurkiewicz, Andrzej Gaweł, Kamila Bobrek) 667
8.4.1. Kokcydioza (Coccidiosis) 667
8.4.1.1. Kokcydioza kurcząt 667
8.4.1.2. Kokcydioza indyków 682
8.4.1.3. Kokcydioza gęsi 684
8.4.1.4. Kokcydioza kaczek 684
8.4.2. Histomonoza - czarna główka (Histomonosis, blackhead) 685
8.4.3. Trichomonoza - rzęsistkowica (Trichomonosis) 688
8.4.3.1. Rzęsistkowica gołębi 688
8.4.3.2. Rzęsistkowica drobiu grzebiącego 688
8.4.3.3. Rzęsistkowica gęsi 689
8.4.4. Spironukleoza - Spironucleosis (wcześniej określana jako Heksamitoza - Hexamitosis) 690
8.4.5. Kryptosporidioza (Cryptosporidiosis) 691
8.4.6. Toksoplazmoza (Toxoplasmosis) 693
Piśmiennictwo 694

Rozdział 9. Choroby metaboliczne i choroby o niewyjaśnionej etiologii (Jerzy Rzedzicki, Agnieszka Marek) 705
9.1. Skaza moczanowa (Gout, Diathesis urica) 705
9.2. Kamica moczowa (Urolithiasis) 707
9.3. Syndrom tłuszczowo-hemoragiczny wątroby (Fatty Liver Haemorrhagic Syndrome, FLHS) 708
9.4. Syndrom tłuszczowego zwyrodnienia wątroby i nerek (Fatty Liver and Kidney Syndrome, FLKS) 710
9.5. Wodobrzusze (Ascites) 712
9.6. Pęknięcie aorty u indyków (Aortic rupture in turkeys) 712
9.7. Kanibalizm (Cannibalism) 713
9.8. Dyschondroplazja kości piszczelowej (Tibial Dyschondroplasia, TD) . . 715
9.9. Zmęczenie klatkowe niosek (Cage layer fatigue) 717 9.10. Chondrodystrofia, peroza (Chondrodystrophy, perosis) 719
9.11. Syndrom nagłej śmierci sercowej (Acute Death Syndrome, ADS) 720 9.12. Choroba okrągłego serca u indyków (Round-Heart Disease, RHD). . . 721
9.13. Hipoglikemia i nagły wzrost upadków u kurcząt (Spiking Mortality Syndrome, HSMS) 723
9.14. Lipidoza wątrobowa indyków (Liver lipidosis in turkeys) 725
9.15. Martwica główki kości udowej (Femoral Head Necrosis, FHN) 725
9.16. Krzywica (Rachitis) 727
9.17. Głęboka miopatia piersiowa - choroba zielonego mięśnia (Deep Pectoral Myopathy - Green Muscle Disease) 727
Piśmiennictwo 729

Rozdział 10. Zatrucia drobiu (Zdzisław Jopek, Ewa Kucharczak) 735
10.1. Zatrucie solą kuchenną (NaC1) (Zdzisław Jopek, Ewa Kucharczak, Andrzej Koncicki) 735
10.2. Zatrucie fosforkiem cynku 737
10.3. Zatrucie amoniakiem 738
10.4. Działanie toksyczne formaldehydu 740
10.5. Zatrucie tiuramem (Thiram, TMTD) 741
10.6. Toksyczność insektycydów pyretroidowych 743
10.7. Zatrucia kokcydiostatykami jonoforowymi 744
10.8. Zatrucie przytulią czepną (Zdzisław Jopek, Ewa Kucharczak, Andrzej Koncicki) 749
10.9. Zatrucie kąkolem 751
10.10. Zatrucia roślinami uprawnymi 752
10.11. Zatrucia popularnymi chwastami ruderalnymi u drobiu 754
10.12. Zatrucie metalami 756
10.13. Środki farmakologiczne 761
Piśmiennictwo 764

Rozdział 11. Wymogi w zakresie dobrostanu w chowie drobiu (Roman Kołacz, Michał Mazurkiewicz) 775
11.1. Wstęp 775
11.2. Postęp genetyczny a dobrostan drobiu 777
11.3. Wymogi w zakresie utrzymania kur 778
11.3.1. Reakcje behawioralne a dobrostan kur 779
11.3.2. Implikacje zdrowotne a dobrostan kur 780
11.3.3. Wymogi prawne w zakresie warunków utrzymania niosek 781
11.4. Wymogi w zakresie utrzymania brojlerów kurzych 784
11.4.1. Wymogi ogólne utrzymywania kurcząt brojlerów 785
11.4.2. Konsekwencje zdrowotne brojlerów w warunkach nadmiernego zagęszczenia i niekorzystnych warunków środowiskowych 789
11.4.3. Kontrole dobrostanu w kurnikach przez inspekcję weterynaryjną. 790
11.5. Wymogi w zakresie warunków utrzymania innych gatunków drobiu. . 793
11.5.1. Strusie 794
11.5.2. Przepiórki 795
11.5.3. Perlice 795
11.5.4. Dodatkowe wymogi w zakresie utrzymania drobiu 796
Piśmiennictwo 797

Rozdział 12. Bioasekuracja ferm (Grzegorz Tomczyk) 801
12.1. Lokalizacja i organizacja fermy 803
12.2. Krajowy i międzynarodowy obrót drobiem i jego produktami 808
12.3. Higiena technologii produkcji 810 Piśmiennictwo 824
Rozdział 13. Immunoprofilaktyka chorób drobiu (Piotr Szeleszczuk) . . . 825
13.1. Szczepionki stosowane w drobiarstwie 826
13.2. Ogólne zasady układania programów immunoprofilaktyki 837
13.3. Wzorcowe programy szczepień 838
13.4. Techniki szczepień 842
13.4.1. Metody podawania żywych szczepionek 843
13.4.1.1. Metoda inhalacyjna (metoda sprej; immunizacja przez rozpylanie) 843
13.4.1.2. Podanie szczepionek w wodzie do picia 847
13.4.1.3. Szczepienie metodą wing-web 850
13.4.2. Metody podawania szczepionek inaktywowanych 851
13.4.3. Szczepienie metodą in ovo 852
13.4.4. Szczepienia przeciwko kokcydiozie 853
13.5. Ogólne zasady szczepień 854
13.6. Ustalanie terminów szczepień 855
13.7. Techniki stosowane do oceny efektywności immunoprofilaktyki . . 860
13.8. Monitoring serologiczny 861
Piśmiennictwo 873

Rozdział 14. Diagnostyka 877
14.1. Badanie kliniczne ptaków (Andrzej Gaweł) 877
14.1.1. Wywiad - anamnesis 877
14.1.2. Opis ptaka 882
14.1.3. Badanie właściwe aktualnego stanu klinicznego ptaka 883
14.1.3.1. Badanie ogólne 883
14.1.3.2. Badanie szczegółowe 884
14.2. Diagnostyka hematologiczna i biochemiczna (Anna Krasnodębska--Depta, Andrzej Koncicki) 889
14.2.1. Diagnostyka hematologiczna 890
14.2.2. Diagnostyka biochemiczna 895
14.3. Diagnostyka patomorfologiczna (Marek Houszka) 901
14.3.1. Badanie sekcyjne 901
14.3.2. Badanie histopatologiczne 914
14.3.3. Pobieranie materiału do badań histopatologicznych 919
14.4. Diagnostyka laboratoryjna chorób pasożytniczych (Jarosław Pacoń) . 921
14.5. Diagnostyka bakteriologiczna chorób drobiu (Alina Wieliczko) 925
14.6. Diagnostyka wirusologiczna chorób drobiu (Elżbieta Samorek--Salamonowicz, Wojciech Kozdruń, Hanna Czekaj) 928
14.7. Diagnostyka serologiczna wirusowych chorób drobiu (Elżbieta Samorek--Salamonowicz, Wojciech Kozdruń, Hanna Czekaj) 931
Piśmiennictwo 933

Rozdział 15. Leki przeciwbakteryjne stosowane u drobiu (Marcin Świtała, Błażej Poźniak) 943
15.1. Wpływ uwarunkowań anatomicznych i fizjologicznych na farmakokinetykę leków u ptaków 943
15.2. Dostępne na rynku leki przeciwbakteryjne stosowane w fermach drobiu 946
15.2.1. Penicyliny 946
15.2.2. Tetracykliny 946
15.2.3. Fluorochinolony 947
15.2.4. Polimyksyny 947
15.2.5. Amfenikole 947
15.2.6. Pleuromutyliny 948
15.2.7. Makrolidy 948
15.2.8. Linkozamidy 948
15.2.9. Aminoglikozydy i aminocyklitole 948
15.2.10. Sulfonamidy i ich kombinacje z trimetoprimem 948
15.3. Drogi podania leków przeciwbakteryjnych na fermach drobiu 949
15.4. Właściwości farmakologiczne leków przeciwbakteryjnych stosowanych u drobiu 953
15.4.1. Penicyliny 953

15.4.1.1. Amoksycylina 953
15.4.1.2. Fenoksymetylopenicylina 954
15.4.2. Tetracykliny 954
15.4.2.1. Doksycyklina 955
15.4.2.2. Oksytetracyklina 956
15.4.2.3. Tetracyklina 956
15.4.3. Fluorochinolony 956
15.4.3.1. Enrofloksacyna 957
15.4.3.2. Difloksacyna 957
15.4.3.3. Flumechina 958
15.4.4. Polimyksyny 958
15.4.4.1. Kolistyna 958
15.4.5. Amfenikole 958
15.4.5.1. Florfenikol 959
15.4.5.2. Tiamfenikol 959
15.4.6. Pleuromutyliny 959
15.4.6.1. Tiamulina 960
15.4.7. Makrolidy 961
15.4.7.1. Tylozyna 962
15.4.7.2. Tylmikozyna 962
15.4.7.3. Tylwalozyna 962
15.4.8. Linkozamidy [19] 963
15.4.8.1. Linkomycyna 963
15.4.9. Aminoglikozydy i aminocyklitole 964
15.4.9.1. Neomycyna 964
15.4.10. Sulfonamidy i ich połączenia z trimetoprimem 965
15.4.10.1. Sulfametoksazol — trimetoprim 966
15.5. Zasady racjonalnego stosowania chemioterapeutyków przeciwbakteryjnych u drobiu 966
15.5.1. Zasady związane z osiągnięciem szybkiego i trwałego efektu terapeutycznego 967
15.5.1.1. Perspektywy chemioterapii przeciwbakteryjnej opartej na kryteriach farmakokinetyczno-dynamicznych (PK/PD) . . 968
15.5.2. Zasady związane z ograniczaniem narastania oporności na antybiotyki 971 15.5.3. Zasady związane z bezpieczeństwem konsumenta 972
Piśmiennictwo 975

Rozdział 16. Przepisy o zapobieganiu i zwalczaniu chorób zakaźnych drobiu (Andrzej Rudy, Michał Rudy) 979
16.1. Podmioty działające w sferze weterynaryjnej ochrony zdrowia zwierząt i współdziałanie pomiędzy nimi 990
16.2. Środki zapobiegające wystąpieniu choroby zakaźnej drobiu 1001
16.3. Zwalczanie chorób zakaźnych drobiu 1018
16.3.1. Wykrywanie chorób zakaźnych drobiu 1018
16.3.2. Zwalczanie grypy ptaków i rzekomego pomoru drobiu 1020
16.3.3. Pobieranie próbek do urzędowych laboratoryjnych badań rozpoznawczych 1029
16.4. Postępowanie przy salmonellozach drobiu groźnych dla zdrowia publicznego 1030
Piśmiennictwo 1032
Indeks 1035